Sheherazade

Voorafgaand aan dit concert vindt er een Starter plaats. Deze kun je bijwonen in de Swing op de eerste verdieping links naast de garderobe. 

Claude Debussy (1862-1918)

Prélude à l'après-midi d'un faune (1894)

Als dichter was voor Stéphane Malarmé taal het belangrijkste medium om zich artistiek te uiten. Maar zijn woorden herbergden veel meer. Bij wie ze las riepen ze onmiddellijk fantasierijke beelden op. En wie ze hoorde ervoer de muziek die voortkwam uit de klank en cadans van de gesproken tekst. Veel Franse componisten uit de late negentiende en vroege twintigste eeuw voelden zich dan ook sterk aangesproken door Mallarmé’s poëzie. Zo ook Claude Debussy. Hij maakte van het gedicht L'après-midi d'un faune een schitterende muzikale illustratie en verklankte perfect de broeierige sfeer waarin een faun in de hete middagzon droomt over sensueel mooie nimfen. Het was de danser en choreograaf Vaslav Nijinsky van het beroemde Ballets Russes die enige tijd later de muziek voor een ballet gebruikte. Op onnavolgbare wijze wist hij de subtiele erotiek, die uit de woorden van Mallarmé, maar zeker uit de klanken van Debussy spreekt, in beweging om te zetten.

Maurice Ravel (1875-1937)

Pianoconcert voor de linkerhand in D (1930)

Het drama voor concertpianist Paul Wittgenstein vond plaats op 23 augustus 1914, aan het begin van de Eerste Wereldoorlog. Als soldaat in actie werd hij door een kogel in zijn rechterarm getroffen, met een amputatie tot gevolg. Hij zag zijn muzikale carrière in rook opgaan maar ging niet bij de pakken neerzitten. Met enorme wilskracht, maar ook met zijn grote vermogen als telg uit een zeer rijke familie, wist hij componisten als Britten, Prokofjev en Richard Strauss te bewegen om composities voor hem te schrijven die hij met zijn linkerhand kon spelen. In maart 1929 benaderde hij ook Ravel met het verzoek tot een speciaal voor hem geschreven stuk. De componist bereidde zich degelijk voor en bestudeerde een scala aan stukken voor de linkerhand waaronder de berucht moeilijk École de la main gauche (school voor de linkerhand) van pianopedagoog Czerny. Het resultaat was eendelig concert voor piano en groot orkest, waar Wittgenstein echter de nodige moeite mee had. Vooral de jazzy elementen stonden hem nogal tegen, maar gaandeweg wende hij er aan, al ging hij behoorlijk aan de haal met Ravels noten. Dat werd duidelijk toen hij tijdens een privéuitvoering de pianopartij aan Ravel liet horen, waaruit bleek dat hij deze helemaal verhaspeld had, maten had toegevoegd en geschrapt, harmonieën en melodieën had veranderd, en de grote cadens aan het eind flink had uitgebreid met extra virtuoze passages. Ravel was woedend en eiste dat Wittgenstein op zijn schreden terugkeerde. Deze gaf toe, maar het is nooit meer helemaal goed gekomen tussen pianist en componist. Feit is wel dat van alle linkerhandwerken die Wittgenstein had besteld, Ravels Pianoconcert voor de linkerhand, als enige echt populair is geworden.

In de pauze schenken wij een gratis drankje.

Nikolaj Rimski-Korsakov (1844-1908)

Sheherazade, op. 35 (1888)

·         Largo e maestoso - Allegro non troppo

·         Lento - Andantino - Allegro molto - Con moto

·         Andantino quasi allegretto - Pochissimo più mosso - Come prima

·         Allegro Molto - Vivo - Allegro non troppo maestoso

Toen Nikolai Rimski-Korsakov eind 1889 zijn symfonische suite Sheherazade, gebaseerd op de verhalenreeks Duizend-en-een-nacht, aan het publiek presenteerde, was het een schot in de roos. Rusland was een enorm land, waarvan in het zuidoosten grote gebieden tot de islamitische cultuur behoorde. Aan het eind van de negentiende eeuw kwam daar in het hele land al meer belangstelling voor, zeker in de grote culturele centra als Moskou en Sint-Petersburg. Tel daarbij op de geraffineerde en kleurrijke orkestratie waarin Rimski-Korsakov een grootmeester was en het succes was verzekerd. Dat bleek ook wel door het enthousiasme van het publiek bij de première. Dat genoot van de mooie Sheherazade die nacht na nacht de hardvochtige sultan wist te ontdooien met haar betoverende verhalen. Van oorsprong had elk deel één van die verhalen als onderwerp. De inleiding vertelt over Sinbad de zeeman, waarna in het volgende snelle deel het vrolijke verhaal van Prins Kalander volgt. Het derde deel is zwoel en romantisch van aard en verhaalt van de hartstochtelijke liefde tussen prins Kamar al-Zanna en prinses Budur. De finale is een verklanking van het grote feest in Bagdad. Daaroverheen hoor je regelmatig de thema’s van de beide hoofdfiguren: de strenge akkoorden van de sultan en de lyrische soloviool van Sheherazade. Naderhand besloot Rimski-Korsakov alle verwijzingen naar personen en verhalen te schrappen, temeer daar veel melodieën en motieven in alle delen herhaald en gevarieerd worden en er daarom van vier afzonderlijke vertellingen eigenlijk geen sprake is. ‘Al wat ik wilde’, schreef hij later in zijn autobiografie, ‘was dat de luisteraar het stuk zou waarderen als symfonische muziek dat de indruk achterlaat van een ongetwijfeld oriëntaalse vertelling die uit vele wonderlijke sprookjes bestaat.’

Kees Wisse