RO NOW: Zoektocht naar Schoonheid

Tussen 19.00-19.30 uur speelt Ensemble Klang op de Theatertrappen in Amare (begane grond). 

Hoe is schoonheid te definiëren? Hoe brengt het ons in beweging? Bestaat het? We weten dat we schoonheid plotseling ervaren, het ons omhult met geluk. Maar waarom het gebeurt, en hoe, dat blijft een mysterie. Deze drie experts laten onder leiding van Yuki Kho hun licht schijnen over dit mysterieuze fenomeen. Met hun zeer verschillende expertises belooft dit een spannend gesprek te worden. 

• Monique Roelofs, Hoogleraar Filosofie van kunst en cultuur 

• Robert Schoemacher, Arts cosmetische geneeskunde 

• Suzanne Swarts, Directeur museum Voorlinden 

De Beauty Talk is in Foyer 3 en begint om 19.45 uur. 

Sergej Rachmaninov (1873-1943) 

Rapsodie op een thema van Paganini, op. 43 (1934) 

Italië vormt de verbinding tussen beide stukken van dit programma. Maar waarbij Rachmaninov slechts een klein melodietje van een Italiaans componist gebruikt, neemt Mendelssohn in zijn symfonie het hele land tot onderwerp. 

Vioolvirtuoos 

Toen Sergej Rachmaninov in 1917, door de revolutie gedwongen, Rusland verliet, heeft het hem zijn hart gebroken. De rest van zijn leven, dat hij grotendeels in de Verenigde Staten doorbracht, werd hij verteerd door verlangen naar zijn vaderland dat voor hem onbereikbaar was. Zijn roem was er niet minder om. Als gevierd pianovirtuoos reisde hij door Amerika en ver daarbuiten en gaf talloze recitals en concerten. Maar componeren lukte vrijwel niet meer: “Toen ik Rusland verliet, raakte ik mijn verlangen om te componeren kwijt, eigenlijk raakte ik mijzelf kwijt.” In zijn Amerikaanse jaren tot aan zijn dood schreef hij nog maar zes grotere werken. De Rapsodie op een thema van Paganini was daar een van. 

In 1934 ontdekte Rachmaninov de Capriccio’s voor vioolsolo van Paganini. Het waren 24 uiterst virtuoze stukken voor viool met als laatste deel een reeks duivels moeilijke variaties op een simpel thema. Het stuk maakte de klavierleeuw in Rachmaninov wakker. Wat Paganini met het melodietje op viool deed, kon hij prima op de piano. Net als zijn Italiaanse voorganger maakte hij er een reeks zeer virtuoze variaties van. 

Pianoconcert 

De première op 7 november 1934 met het Philadelphia Orchestra onder leiding van Leopold Stokowski werd een enorm succes en de Rapsodie werd in de jaren daarna een vast onderdeel van Rachmaninovs concerten dat overal met gejuich ontvangen werd. Nu had hij er ook wel een ingenieus stuk van gemaakt, waarin hij niet alleen de melodie maar ook de bijbehorende harmonische basis als belangrijk element gebruikte. De 24 variaties die het stuk rijk is, zijn subtiel in drie secties verdeeld, die vloeiend in elkaar overlopen, maar wel de suggestie wekken van een klassiek driedelig pianoconcert. Soms klinkt door dit alles een flard van een heel andere melodie, zoals het Dies irae uit de Gregoriaanse dodenmis. Het was het muzikale levensmotto van Rachmaninov dat hij in veel van zijn composities gebruikte. En ook in de Rapsodie is het zijn handtekening. 

Felix Mendelssohn Bartholdy (1809-1847) 

Symfonie nr. 4 in A, op. 90 ‘Italiaanse’ (1833) 

• Allegro vivace 

• Andante con moto 

• Con moto moderato 

• Saltarello (presto) 

Italienische Reise 

Het idee kwam van Goethe, al jaren lang een goede huisvriend van de Mendelssohns in Berlijn. De jonge Felix moest maar eens een grote culturele reis door Italië gaan maken met de Italienische Reise van de oude schrijver als leidraad. En zo ging Felix Mendelssohn op 8 mei 1830 op pad. Hij nam er zijn tijd voor, bezocht eerst nog uitgebreid de oude Goethe in Weimar en verbleef enige tijd in München, waar hij, naar het oordeel van zijn vader, wel erg veel belangstelling had voor de jonge dames. Eindelijk, in oktober zette hij voet op Italiaanse bodem. “Nu ben ik in Italië! En wat ik me sinds ik denken kan als het hoogste geluk heb voorgesteld, dat is nu begonnen en ik geniet ervan”, scheef hij opgetogen aan zijn zusje Fanny op de 18e van die maand. Korte tijd later arriveerde hij in Rome waar hij een appartement aan het Piazza di Spagna betrok. Dag in dag uit dwaalde hij door de stad en bezocht alle beroemde plaatsen, diep onder de indruk van zoveel schoons dat hij te zien kreeg, of het nu ging om de Romeinse resten of de weelderige barokke kerken die overal in de stad te vinden waren. Maar ook maakte hij lange trektochten over het platteland in de omgeving van Rome en bezocht steden als Venetië, Milaan en Napels. 

Plechtige processie en opzwepende volksdans 

Natuurlijk kon een symfonie gewijd aan zijn tijdelijke nieuwe vaderland niet ontbreken. “Het wordt het leukste stuk dat ik tot nu toe heb geschreven, speciaal het laatste deel”, schreef hij aan zijn familie in Berlijn. En vrolijk was de symfonie, met zijn uiterst zonnige openingsdeel, zijn zwierige scherzo en daartussen een andante dat geïnspireerd was op een plechtige processie die hij in Napels had meegemaakt. Als finale koos hij voor een opzwepende saltarello, een oude Italiaanse volksdans die ook in de negentiende eeuw nog zeer populair was. 

Vreemd genoeg kon Mendelssohn later zelf maar moeilijk uit de voeten met zijn Italiaanse symfonie, die hij pas bij terugkomst in Duitsland voltooide. En na de eerste uitvoering in Londen in 1833 was hij niet tevreden. Hij hield alle verdere uitvoeringen tegen en bleef er zijn hele leven aan schaven. Pas vier jaar na zijn dood in 1851 werd de symfonie gepubliceerd. Daarna kon deze Italiaanse aan zijn ware triomftocht op de wereldpodia beginnen. 

Kees Wisse